Γιάννης Μαργαρίτης: Η Οδύσσεια μας παρηγορεί ότι δεν είμαστε μόνοι στην περιπέτεια

Γοητευτική και τρομακτική, η περιπέτεια του Οδυσσέα, έχει ταξιδέψει στις μέρες μας σε κάθε μορφή και εξιστόρηση. Το εμβληματικό έπος της Οδύσσειας είναι συγχρόνως ένα ποιητικό και αρχετυπικό κείμενο για την έννοια της ζωής και του θανάτου, της επιστροφής στην πατρίδα και τη γενέθλια γη, μια επώδυνη και περιπετειώδης αναζήτηση της σοφίας και της γνώσης, το πέρασμα στην ωριμότητα και την ενηλικίωση. Σε μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας Γιάννης Μαργαρίτης παρουσιάζει από τις 31 Ιουλίου στο Κάστρο της Καλαμάτας, και στη συνέχεια σε περιοδεία σε αρχαιολογικούς χώρους της Περιφέρειας Πελοποννήσου, όπως η Αρχαία Μεσσήνη και ο Μυστράς, αλλά και σε επιλεγμένους σταθμούς στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη, την παράσταση  «Οδυσσέως σχεδία», βασισμένη σε ραψωδίες της Οδύσσειας του Ομήρου. Τον συναντήσαμε λίγο πριν την πρεμιέρα της παράστασης:

Έχετε κάνει μια μεγάλη διαδρομή στα θεατρικά κείμενα και τώρα επιστρέφετε σε ένα κείμενο αρχετυπικό ποιητικό και εξόχως θεατρικό. Πώς πήρατε αυτή την απόφαση να καταπιαστείτε με ένα δύσκολο έργο και εν πολλοίς αναπάντητο και με πολλές ερμηνείες;

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας και του αναγκαστικού μας εγκλεισμού, σκεφτόμουν ποιο κείμενο θα μπορούσε να είναι κατάλληλο για την επάνοδό μας σε μια, ακόμα και εντός εισαγωγικών, κανονικότητα. Δεν ξέρω γιατί, αλλά η Οδύσσεια ήρθε πολύ εύκολα στο μυαλό μου. Νομίζω, ήταν το πρώτο κείμενο που σκέφτηκα. Πρέπει να σας πω, ότι δεν αποτελούσε κάποιο κρυφό όνειρο. Όχι, δεν είχα σκεφτεί να ανεβάσω κάποτε την Οδύσσεια. Βλέποντας, όμως, τη δοκιμασία που βίωνε και βιώνει όλη η ανθρωπότητα, το μυητικό ταξίδι του Οδυσσέα έτσι όπως συντελείται μέσα από τις γεμάτες συμβολισμούς περιπέτειές του, αποτέλεσε την απόλυτη λύση στον προβληματισμό μου, για τη μετά lock down εποχή. Είναι πράγματι ένα αρχετυπικό ποιητικό κείμενο. Ο άνθρωπος στα δύσκολα, επιστρέφει στα αρχέτυπα. Η επιστροφή στις ποιητικές ρίζες, τις τόσο καθοριστικές για τον Δυτικό πολιτισμό, είναι μια αναβάπτιση στη μνήμη, μία επαναφορά στην Α-λήθεια. Στην άρνηση της λήθης. Έχουμε ανάγκη από έναν επαναπροσδιορισμό της πορείας. Το ταξίδι του Οδυσσέα είναι ακριβώς αυτό.

Για εσάς τι σημαίνει Οδύσσεια, αν το περιγράφατε σε κάποιον που το θυμάται μόνο από το σχολείο;

Όταν ήμουν στο δημοτικό, μου είχαν χαρίσει μια εικονογραφημένη έκδοση της Οδύσσειας. Θυμάμαι την εντύπωση που μου είχαν κάνει οι περιπέτειες με τον Πολύφημο, τις Σειρήνες. Περνάνε τα χρόνια και οι αρχικές αυτές εικόνες παίρνουν διαφορετική υπόσταση και νόημα. Αρχίζουν να μεταδίδουν όλο και πιο ολοκληρωμένα τη μυστική τους δύναμη. Να φωτίζονται με ένα πολύ πιο ουσιαστικό και δραστικό φως. Είναι νομίζω σημαντικό, αφηγούμενοι τις περιπέτειες του Οδυσσέα, να μπορέσουμε να δώσουμε την αφορμή για μια διαφορετική ακρόαση και θέαση του τόσο σημαντικού ποιητικού κειμένου, ώστε να μετασχηματιστούν οι αταβιστικές εικόνες της Οδυσσειακής περιπέτειας, σε δραστική ουσία.

 

Όταν κάποιος πιαστεί στα δίχτυα αυτού του κειμένου μπορεί να περάσει με αυτό όλη τη ζωή του, όπως ο μεταφραστής σας. Ποια είναι τα κομμάτια που έχετε επιλέξει για να αρθρώσετε μία παράσταση με αυτή την αφήγηση;

Μα νομίζω ότι είμαστε πιασμένοι στα δίχτυα του κειμένου αυτού, ούτως ή άλλως. Η Οδύσσεια υπάρχει στο πολιτιστικό μας DNA. Φτάνει απλώς η στιγμή που δίνεται η ευκαιρία να ασχοληθούμε, και τότε ανακαλύπτουμε τον κρυμμένο πλούτο, τη δύναμη ενός κειμένου τελεστικού και μυητικού. Τότε αρχίζει το θαύμα των συνεχών αποκαλύψεων. Πράγματι, στις πρόβες συνεχώς ανακαλύπταμε κρυμμένους θησαυρούς. Είμαστε όμως υποχρεωμένοι να σεβαστούμε τον χρόνο της σύγχρονης δεκτικότητας, έτσι στον παραστασιακό χρόνο μιάμιση ώρας ξετυλίγουμε επεισόδια από κάποιες ραψωδίες που θεωρούμε κομβικής σημασίας, για να παρακολουθήσουμε τη μυητική διαδικασία ενηλικίωσης και ωρίμανσης του Ανθρώπου.

«Η Οδύσσεια είναι η πηγή που τροφοδοτεί χωρίς να σταματά»

Η αναχώρηση από το νησί της Καλυψούς και η Οδυσσέως σχεδία, που δίνει και τον τίτλο της παράστασής μας, οι περιπέτειες στο νησί των Κυκλώπων, το νησί της Κίρκης της αλχημίστριας, που παίζει και τον απόλυτα τελεστικό ρόλο, η κάθοδος στον Άδη και οι εκεί αποκαλυπτικές συναντήσεις και η άνοδος στο νησί των Φαιάκων, των σοφών, που εν τέλει τον οδηγούν πίσω στην Ιθάκη, αποτελούν τα απαραίτητα επεισόδια για να αφηγηθούμε τη δική μας Οδύσσεια.

Σε προσωπικό επίπεδο, διαβάζοντας την Οδύσσεια, ποιο κομμάτι είναι αυτό που σας έχει ταράξει, σας έχει συγκλονίσει και το προτάσσετε στην παράστασή σας;

Χωρίς δισταγμό απαντώ, η ραψωδία λ, η Νέκυια. Η δοκιμασία της καθόδου στον Άδη αποτελεί τη βασική μυητική ραψωδία. Από το φως στο σκοτάδι και ξανά στο φως. Η κάθοδος του ήρωα στον Άδη και η επάνοδός του στη ζωή είναι- κατά τη γνώμη μου- το κλειδί που μας βοηθά στην αποκρυπτογράφηση της Οδύσσειας. Είναι συμπυκνωμένη ολόκληρη η Οδύσσεια. Η συνάντηση με τη μάνα, που προοικονομεί την αναγέννηση και τον οδηγεί πίσω στη σύζυγο, την Α-λήθεια. Θα ήθελα όμως να αναφέρω και μια συγκλονιστική -κατά τη γνώμη μου- στιγμή της Οδύσσειας στην ραψωδία ρ, όπου εν μέσω ηρωικών και μεγάλων κατορθωμάτων έρχεται η στιγμή της αναγνώρισης του Οδυσσέα από το γέρικό του σκύλο. Ο Άργος, τον αναγνωρίζει και πεθαίνει. Τον περίμενε τόσα χρόνια να γυρίσει. Όταν αντιλαμβάνεται ότι ο αφέντης του γύρισε, ήρεμα πεθαίνει.

 

Αυτό που αναδεικνύετε στην παράσταση, τα ερωτήματα που είναι παγκόσμια και αιώνια και φέρουν τη διαχρονία του μεγάλου έργου τι είναι και τι σημαίνει στον σημερινό κόσμο όταν συνομιλεί με τον παλιό;

Δεν πιστεύω ότι ο διαχωρισμός ανάμεσα σε νέο, ίσως καινούργιο, και παλιό ισχύει σε αυτές τις περιπτώσεις. Η Οδύσσεια υπάρχει και διαπερνά ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, δραματουργίας και ποίησης. Η Οδύσσεια είναι η πηγή που τροφοδοτεί χωρίς να σταματά. Είναι η επιτομή του διαχρονικού. Ο σημερινός κόσμος βρίσκεται μπροστά σε μεγάλες αλλαγές. Μετακινήσεις πληθυσμών, αξιακές αλλαγές, βίαιες προσαρμογές, και τώρα για μια ακόμα φορά μια πανδημία που μας αλλάζει τις συνήθειες της καθημερινότητας, ενώ οδηγεί στον θάνατο χιλιάδες συνανθρώπους μας. Η μονόπλευρη ανάπτυξη που φέρνει η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και που δε συνοδεύεται από την αντίστοιχη πνευματική ανάπτυξη, υπαγορεύει όλο και περισσότερο την ανάγκη να ξαναδιαβάσουμε τα αρχετυπικά κείμενα του ανθρώπινου πνεύματος. Τα έχουμε ανάγκη όσο ποτέ. Αν δεν επαναπροσδιορίσουμε την πορεία μας κινδυνεύουμε. Όσο σοβαρή είναι η κλιματική αλλαγή που προέρχεται από τη χωρίς μέτρο ανάπτυξη, άλλο τόσο σοβαρή είναι η πνευματική τυφλότητα ή κυκλώπεια μονοφθαλμία, αν θέλετε, για να το επαναφέρω στην Οδύσσεια. Αν δεν χτυπήσουμε τη μονοφθαλμία, δεν θα τα καταφέρουμε, θα μείνουμε για πάντα εγκλωβισμένοι στο σπήλαιο του Πολύφημου.

 

Μιλήστε μου για τη δομή της παράστασης, τον τρόπο με τον οποίο μας παρουσιάζετε το έργο, τι θα δούμε από αυτή την περιπέτεια της ανθρωπότητας;

Θέλουμε να φτιάξουμε μια παράσταση που μυρίζει Αιγαίο, θάλασσα, ταξίδι διαχρονικό, νύχτα γεμάτη αστέρια που μας οδηγεί στο όνειρο αλλά και μια παράσταση μύηση στην ανθρώπινη ενηλικίωση. Από την προϊστορία των ηρώων, στην ιστορία του νοήμονος όντος. Μια παράσταση, όπου το μυθικό δεν το αντιλαμβάνεται σαν παραμυθένιο, αλλά σαν μια μυστική γλώσσα που μας οδηγεί στην ουσιαστική και βαθύτερη γνώση. Θέλουμε η αφήγηση των περιπετειών του Οδυσσέα να λειτουργήσει ιαματικά και παρηγορητικά.

Το σχέδιό σας είναι να παρουσιάσετε την παράσταση σε αρχαιολογικούς χώρους, πώς βλέπετε τη σχέση των μνημείων, του έργου και των θεατών; Ο χώρος επηρεάζει και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε μια παράσταση;

Μα βέβαια. Οι χώροι λειτουργούν καταλυτικά στις παραστάσεις. Μάλιστα στην περίπτωσή μας, ακριβώς αυτός είναι ο λόγος που δεν χρησιμοποιούμε σκηνικό. Θέλουμε η παράσταση να αλλάζει, βάζοντας στο αφηγηματικό παιχνίδι και τον εκάστοτε χώρο. Τα αρχαία μνημεία γίνονται μέρος της παράστασης. Βασικοί συνομιλητές μας. Αφηγούνται μαζί με τον Οδυσσέα την ανθρώπινη περιπέτεια. Ενώ αυτά παλεύουν με τη φθορά και τον χρόνο, ερχόμαστε εμείς, πολύ πιο ευάλωτοι στην υλική μας υπόσταση να προσπαθήσουμε να επιβεβαιώσουμε το άφθαρτο της πνευματικής μας υπόστασης. Εδώ το μάρμαρο, η αρχαία πέτρα γίνεται σύμμαχος και συνοδοιπόρος.

Φεύγοντας ο θεατής από την παράσταση σας, ιδανικά, τι θα θέλατε να πάρει μαζί του;

Μια αίσθηση παρηγοριάς, ότι δεν είναι μόνος στην περιπέτεια. Μια αίσθηση αγάπης και συντροφικότητας για την αβεβαιότητα της Ιθάκης.

 

Πρόγραμμα περιοδείας:

31/7 & 1/8 Κάστρο Καλαμάτας
8/8 Αρχαία Μεσσήνη
10/8 Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας
11/8 Αμφιθέατρο Μελιγαλά
12/8 Μυστράς
17/8 Κάστρο Μεθώνης
19/8 Μουσείο Αρχαίας Ολυμπίας
21/8 Αρχαίο Θέατρο Μεγαλόπολης
23/8 Αρχαιολογικός χώρος Αρχαίας Επιδαύρου
26/8 Αρχαία Ήλιδα
27/8 Φεστιβάλ Πέτρας Πετρούπολης (Αττική)
28/8 Πολιτιστικό και Αθλητικό πάρκο Νέας Μάκρης (Αττική)
30/8 Δήμος Νεάπολης – Συκεών (Θεσσαλονίκη)

Ώρα παραστάσεων: 21.30 | Διάρκεια: 90 λεπτά

Πηγή συνέντευξης: https://www.elculture.gr/blog/article/giannis-margaritis-i-odyssia-mas-parigori-oti-den-imaste-moni-stin-peripetia/